دیدگاه شهید مطهری در باره تاثیر دین اسلام در عقب ماندگی مسلمانان
تاثیر دین اسلام در عقب ماندگی مسلمانان
شهید مطهری در آثار متعدد خویش به ریشه یابی وضعیت کنونی جهان اسلام می پردازد ؛ از منظر این متفکر مسلمان و احیاگر اسلامی ، دین اسلام به دلیل در بر داشتن عناصر اصلی هدایت و تکامل به بهترین نحو و همچنین اثبات آن در کارنامه درخشان خویش در دوران تمدن اسلامی به هیچ وجه باعث عقب ماندگی مسلمانان نبوده است. از این دیدگاه اسلام، مکتب حیات بخشی است که فراتر از سلطه و سیطره بر منابع مادی، روشنای ذهنها و فراخنای فضلیت و عدالت و عزت بشری را میطلبد :
« این مطلب جای تردید نیست که مسلمین، دوران عظمت و افتخار اعجاب آوری را پشتسر گذاشته، نه از آن جهت که در برههای از زمان حکمران جهان بودهاند و به قول مرحوم ادیب الممالک فراهانی «از پادشاهان باج و از دریا امواج گرفتهاند»، زیرا جهان حکم رانان و فاتحان بسیاری به خود دیده است که چند صباحی به زور خود را بر دیگران تحمیل کردهاند و طولی نکشیده که مانند کف روی آب، محو و نابود شدهاند بلکه از آن جهت که نهضت و تحولی در پهنه گیتی به وجود آوردند و تمدنی عظیم و با شکوه بنا کردند که چندین قرن ادامه یافت و مشعل دار بشر بود، اکنون نیز یکی از حلقات درخشانی تمدن بشر به شمار میرود و تاریخ تمدن به داشتن آن میبالد. مسلمین چندین قرن در علوم و صنایع و فلسفه و هنر و اخلاق و نظامات عالی اجتماعی بر همه جهانیان تفوق داشتند و دیگران از خرمن فیض آنها توشه میگرفتند. تمدن عظیم و حیرتانگیز جدید اروپایی که چشمها را خیره و عقلها را حیران کرده است و امروز بر سراسر جهان سیطره دارد، به اقرار و اعتراف محققین بی غرض غربی، بیش از هر چیز دیگر از تمدن با شکوه اسلامی مایه گرفته است.» (انسان و سرنوشت، مقدمه، ص شش.)
از این رو علت عقب ماندگی و انحطاط جهان اسلام را باید در عوامل دیگری نظیر برداشت های ناصواب از مفاهیم اعتقادی ، استبداد داخلی و استعمار خارجی ، دنیا پرستی و اختلافات و... ، جستجو نمود .
استاد مطهری در مقام تبیین مسایل فرهنگی و چاره اندیشی برای همه مسلمانان چنین بیان می دارد: « یافتن راه اصلاح اوضاع حاضران جهان اسلامی، بستگی زیادی دارد به پیدا کردن علل و موجبات انحطاط آن ها که در گذشته وجود داشته است و یا اکنون نیز موجود است . برای این کار لازم شد که اولا نظر دیگران را اعم از مسلمان و غیر مسلمان - تا آن جا که دسترسی دارم بررسی کنم - ثانیا موضوعاتی که از این نظر قابل طرح و گفت و گوست، هر چند تا کنون از این نظر طرح نشده است، بدون اغماض و پرده پوشی طرح کنم » . ( انسان و سرنوشت ، ص 4-5.)
از این منظر آن چه سبب ساز انحطاط مسلمانان شده است، بی گمان برداشت های ناصواب از مفاهیم اعتقادی و اخلاقی و اجتماعی اسلام است که ذهنیت بیمار گونه ای را پدید آورده است، عوامل دیگر; استبداد داخلی و استعمار خارجی در همین بستر نامساعد رشد کرده و مانع پیشرفت اسلام و ترقی مسلمانان گشته است . مطهری در تحلیل خود، ضرورت پژوهش در مقوله های زیر را خاطر نشان می سازد; اسلام و مقتضیات زمان; سرنوشت و قضا و قدر; تاثیر معاد در ترقی یا انحطاط جامعه; شفاعت; انتظار فرج ؛ سیستم اخلاقی اسلام; حکومت از نظر اسلام; قوانین جزایی اسلام; حقوق زن در اسلام، قوانین بین المللی اسلام; جعل و تحریف و وضع حدیث; اختلافات شیعه و سنی; جمود و اجتهاد ; فلسفه و تصوف; روحانیت ; فعالیت ها ی تخریبی اقلیت ها در جهان اسلام; سقوط اندلس و استعمار (همان، ص بیست و تا بیست و دو ) تامل در این عنوان های پژوهشی به دست می دهد که افزون بر کج فهمی هایی که مسلمانان نسبت به اصول و مفاهیم عقیدتی خود داشته و از شناخت درست ناتوان مانده اند، در عمل نیز دچار تعصب و فرقه گرایی و تن آسایی شده اند .
به عنوان نمونه در توضیح برداشت های ناصواب از مفاهیم اعتقادی و اخلاقی و اجتماعی اسلام شهید مطهری می فرماید : « در میان کشورهای دنیا به استثنای بعضی کشورها ، کشورهای اسلامی عقب ماندهترین و منحطترین کشورها است . نه تنها در صنعت عقب هستند ، در علم عقب هستند ، در اخلاق عقب هستند ، در انسانیت و معنویت عقب هستند . چرا ؟
یا باید بگوئیم ، اسلام ، یعنی همان حقیقت اسلام در مغز و روح این ملتها هست ، ولی خاصیت اسلام اینست که ملتها را عقب میبرد ( دشمنان دین هم بزرگترین حربه تبلیغی آنها همین انحطاط فعلی مسلمین است ) و یا باید اعتراف کنیم که حقیقت اسلام به صورت اصلی در مغز و روح ما موجود نیست بلکه این فکر اغلب در مغزهای ما به صورت مسخ شده موجود است ، توحید ما توحید مسخ شده است ، نبوت ما نبوت مسخ شده است ، ولایت و امامت ما مسخ شده است ، اعتقاد به قیامت ما کم و بیش همینطور . تمام دستورهای اصولی اسلام در فکر ما همه تغییر شکل داده . در دین صبر هست ، زهد هست ، تقوا هست ، توکل هست . تمام اینها بدون استثناء به صورت مسخ شده در ذهن ما موجود است . شاید همان اندازه که تا به حال در این جلسات بحث شده است . این مطلب را تا اندازهای روشن کند . مثلا راجع به تقوا بحث شده است . اگر مطالعه کرده باشید شاید بتواند آن جزوهها به شما ثابت بکند که تا به حال تقوا به یک صورت مسخ شدهای در ذهن ما بود . هر موضوعی که بحث شده همه اینگونه است ، که میفهماند اسلام معکوس شده است .....مسأله ولایت و امامت طرز فکر ما به صورت عجیب و معکوس در آمده است . آیا این عجیب نیست که ما مقتدایانی مثل اهل بیت پیغمبر داشته باشیم ، علی بن ابی طالب داشته باشیم ، حسن بن علی داشته باشیم ، حسین بن علی داشته باشیم ، زین العابدین داشته باشیم و همچنین سایر ائمه ( ع )، آنگاه بجای اینکه وجود این پیشوایان ، محرک ما و مشوق ما باشد به عمل ، وسیله تخدیر ما و تنبلی ما و گریز ما از عمل شده است . تشیع و دوستی اهل بیت پیغمبر را وسیله قرار دادیم برای اینکه از زیر بار اسلام بیرون بیائیم . حالا ببینید این فکر چقدر مسخ شده است ! این حقیقت عالی به شکل منکوس در فکر ما وارد شده ، در ما نتیجه معکوس داده ، وسیله تنبلی شده ، وسیله هیچ کار نکردن با انتظار اینکه همه کارها را مولی کرده ، در قیامت هم مولی میکند . »
( مرتضی مطهری ، ده گفتار ص 144 تا 146 ؛ همچنین جهت آگاهی از سایر نظرات شهید مطهری ر.ک : مطهری، مرتضی؛ اسلام و مقتضیات زمان، ج 1، انتشارات صدرا، 1368 ؛ انسان و سرنوشت، قم: انتشارات صدرا، بی‌تا ؛ مرتضی مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، صدرا تهران 1374 ؛ و مقاله : جهان اسلام از نگاه شهید مطهری ، ابوالفضل هدایتی به نشانی : http://bashgah.net/pages-32721.html)
